Warga, onverwachts bruisend!

Het dorp Wergea

Warga (officieel, Fries: Wergea) is een dorp in het noorden van de gemeente Boornsterhem (Boarnsterhim) in de Nederlandse provincie Friesland, ten zuiden van de Friese hoofdstad Leeuwarden. Het dorp Wergea telde 1611 inwoners (2008).

 Hoe is Wergea ontstaan?

De wargastervaart is al eeuwenlang de kortste verbinding geweest tussen noord- en zuid Friesland. Deze route wordt al heel lang druk bevaren door beroepscheepvaart. De schepen werden deze tijd voortbewogen door de wind en door mankracht. Hierbij bestond de lading grotendeels uit aardappelen en graan.

Warga was in de middeleeuwen al een bloeiend dorp, met tientallen boerenbedrijven. In 1983 werd een 12e eeuwse tufstenen restant van de kerkfundering teruggevonden. Dit getuigt wel van de bloeiende geschiedenis van Warga. De grenzen van het dorp Warga waren al voor het jaar 1300 vastgesteld, de grond binnen het dorp was ook al verdeeld onder de boerenfamilies.

Romeinse tijd:

Er zijn echter zelfs sporen teruggevonden uit de Romeinse tijd. Zo vond in juni 1984 een veehouder een oude put in zijn land. Deze put is meer dan 3 meter diep, en de wanden hiervan zijn opgebouwd uit plaggen. Bij deze oude put werden ook talloze scherven gevonden van aardewerk. Dit aardewerk had dezelfde ouderdom als de vele potscherven die in de jaren vijftig in dezelfde omgeving opgegraven werden, bijna 2000 jaar oud. Ook werden in de omgeving van de opgegraven scherven voormalige boerderijsteeën ontdekt. Deze werden bewoond aan het begin van onze jaartelling.

Een van deze woonplaatsen werd in 1965 door archeologen onderzocht, waarbij een complete boerderijplattegrond tevoorschijn kwam. Er is vastgesteld dat enkele generaties hier hun boerenbedrijf uitgeoefend hebben. Zowel de scherven als de boerderijen die ontdekt werden kwamen voornamelijk voor op terpen. Het terpengebied van Warga zou behoren tot de laatmiddeleeuwse landontginningen, waardoor het geschiedkundig niet van groot belang is geweest.

Tijdens een bodemonderzoek ter voorbereiding op ruilverkaveling 'Garijp - Wartena' kwam men er achter hoe het landschap er uit heeft moeten zien zo'n 2000 jaar geleden. Hier blijkt uit dat het landschap toen niet bestond uit laagveengebied, maar uit hoogveen, met een dun maar vruchtbaar kleilaagje. Verder slingerde een riviertje door het landschap, welke ontsprong op de zandgronden bij Bergum. Dit kleine stroompje zorgde voor een goede afwatering  van het hoogveen rond Warga en mondde uiteindelijk ten zuidwesten van Goutum uit in de grote rivier de Boorne.

De eerste bewoners van 'Warga' arriveerden rond het begin van onze jaartelling door overbevolking van de oudere bevolkingscentra Westergo & Oostergo. De vondsten op de terpen laten tevens zien dat tussen de 3e en de 8e eeuw na christus geen bewoning heeft plaatsgevonden op de terpen. Uit deze periode zijn namelijk geen vondsten bekend. Een mogelijke oorzaak hiervan is dat de zee tijdens deze periode knipknei over het Friese land legde. Deze klei zorgde ervoor de het vee niet meer op het lager gelegen land kon grazen.

De Middeleeuwen:

Doordat er vanaf de 8e eeuw een periode aanbreekt met lage zeespiegelstanden, en dus met weinig overstromingen, treedt er opnieuw kolonisatie op van de terpen waar tijdens de Romeinse tijd ook al bewoning plaatsvond. De terpen zijn nog intact, evenals het kleine riviertje, welke opnieuw zorgt voor de afwatering van het gebied. Er worden in deze periode nieuwe boerderijen gebouwd op de nog bestaande terpen, en weilanden worden begreppeld. Van deze bewoning zijn maar weinig restanten opgegraven.

Hoe kunnen we dan zien dat deze bewoning uit de 8e eeuw stamt? Door het grondgebruik van de weilanden. Deze zijn op een onregelmatige manier verkaveld. Er was in deze tijd overvloed aan land door ontginningen. De boeren gebruikten natuurlijke afgrenzingen zoals kreken. De grillige stukken land die hierdoor ontstonden zijn nog steeds zichtbaar in het landschap.

Na het jaar 1000 groeit Warga uit tot het uitgestrekte dorpsgebied zoals wij dat nu nog kennen. De grenzen van het tegenwoordige dorp Warga worden nog steeds deels bepaald door natuurlijke markeringen in het landschap zoals het voormalige riviertje. Deze dorpsgrenzen zijn dus al sinds het begin van de middeleeuwen vrijwel gelijk gebleven.

Tussen 1000 en 1300 vonden enkele gebeurtenissen plaats die stuk voor stuk de omgeving van Warga zouden veranderen. In deze tijd werd de boerengemeenschap gedwongen om dijken op te werpen, en om vaarten te graven. Steeds grotere stukken van hun land moesten prijsgegeven worden aan het water. Hierdoor ontstonden de meren.

Hoe kwam het dat het land steeds verder moest worden prijsgegeven aan het water? Dit kwam doordat het veenweidegebied in begon te klinken. Sinds het jaar 1000, toen de boeren begonnen met begreppeling, waardoor de afwatering verbeterde verteerde het veenoppervlak voor zover het boven het grondwaterpeil uitstak. Per jaar kwam hierdoor het maaiveld ongeveer 1 centimeter lager te liggen. Dit betekende dus een hele meter bodemdaling per eeuw. Daarnaast liet de zee zich in deze periode ook weer gelden. Tijdens deze periode steeg de zeespiegel langzaam, wat tegenwoordig nog voortduurt.

Ook een paar stormvloeden zorgden voor een verdere afslag van weilanden, en verbreding van de oevers van kleine riviertjes. Om de terreinwinst van de zee te stoppen begonnen de boeren met het opwerpen van dijken. Op een gegeven moment werd er door de zee zoveel slib aangevoerd, dat de kleine riviertjes rondom Warga dichtslibden.

Door deze dichtgeslibde vaarten werd een belangrijke handelsroute naar Leeuwarden afgesloten. Hierdoor sloegen in de 12e eeuw de grietenijen Leeuwarderadeel, Tietjerksteradeel en Idaarderadeel de handen ineen om, onder het Leppa verbond voor nieuwe afwateringskanalen te zorgen. Natuurlijk speelden hierbij plaatselijke belangen een grote rol. Zonder het vervoer van goederen waren er weinig inkomstenbronnen in Warga. Waarschijnlijk vond het graven van de Wargastervaart plaats in deze periode, waarbij deze een onderdeel werd van de vaarroute tussen Leeuwarden en Grou.

In de periode tussen het jaar 1000 en het jaar 1300 kwam het christendom naar Warga. Eerst werd deze godsdienst nog beleden in kleine houten kerkgebouwtjes, maar al snel werden de kerken uitgebreid. De kerk werd gebouwd op een speciaal daarvoor ontworpen terp. De eerste stenen kerk in Warga werd gebouwd in de 12e eeuw.

Het ontstaan van de meren:

De meren Grote Wargaster, Kleine Jornahuister, Hempenser zijn hoogstwaarschijnlijk pas na het jaar 1200 ontstaan. Ze worden niet eerder genoemd in geschriften. Wat echter wel duidelijk wordt is dat deze meren rond het jaar 1500 druk bezig zijn zich land toe te eigenen. Daarom werd besloten om deze meren in te polderen. De grote Wargaster en de kleine Jornahuister werd in 1633 drooggelegd. De Hempenser in 1784. De grootste omvang bereikten deze meren kort daarvoor. In 1543 werd al bericht gedaan van schrikbarend landverlies door deze meren.

Er zijn twee oorzaken aan te wijzen voor het ontstaan van de meren rondom Warga. Ten eerste zijn dat de veenontginningen die hier in bescheiden mate vermoed kunnen worden en ten tweede het gevolg van de wateroverlast, en de erosie die hierdoor plaatsvond.

De naam Warga:

De naam Warrega komt met verschillende spellingen voor in middeleeuwse oorkonden en geschriften. Dit varieert van ''Werraga'' uit (1422) en ''Warraghae'' uit (1453) tot ''Werregae'' (1543) en het latere ''Warrega''. Deze naam staat voor het begrip dorpsgebied of: parochiebegrenzing.

Het eerste deel van de naam Warrega zou verband kunnen houden met de landnaam ''warren'' wat betekent ''dorp van de warren''. Een andere vermelding die wel met Warga in verband wordt gebracht, namelijk de naam ''Wartengahe'' in een register uit het jaar 945 waarin de toenmalige Friese bezittingen van het Duitse klooster Fulda waren opgetekend.

Warga en omgeving in de 17e eeuw. Nog niet alle meren rondom Warga zijn gedempt.